Το Πάσχα, η μεγαλύτερη γιορτή της Χριστιανοσύνης, πλαισιώνεται από πολλά έθιμα που σχετίζονται με τον αναγεννητικό χαρακτήρα της Άνοιξης και την προετοιμασία της φύσης για παραγωγή και καρποφορία. Αρκετά από αυτά ανάγονται σε αρχαίους χρόνους και έχουν μαγικό-αποτρεπτικούς σκοπούς, καθώς κυριαρχούν διάφορα κοσμικά σύμβολα (π.χ αυγό, κερί) που χρησιμοποιούν οι πιστοί κατά τη βιωματική μέθεξη στις τελετουργίες.
Η προσέγγιση τους είναι λαογραφική και φανερώνει τη δύναμη επιβίωσης των παραδόσεων στο πέρασμα των αιώνων, η οποία οφείλεται στα πρωταρχικά συναισθήματα του ανθρώπου (π.χ φόβος για το θάνατο) και σε πρωτόγονες ιδέες.
Τα «λαζαράκια» και τα «Βάγια»
Αρχίζοντας την παράθεση μας από το Σάββατο του Λαζάρου, θα πρέπει να αναφερθούμε στα ????????
Η Κυριακή των Βαΐων, τα «Βάγια», γιορτάζεται με πανηγυρικό τρόπο στο χωριό καθώς προαναγγέλλει την Ανάσταση. Όπως σε όλα τα μέρη της χώρας, έτσι και στ” Απεράθου τελείται η λειτουργία το πρωί που κλείνει με το μοίρασμα στους πιστούς των κλάδων των Βαΐων και μικρών σταυρών, φτιαγμένων από φύλλα φοίνικα (παλαιοχριστιανικό σύμβολο).
Η λιτανεία που ακολουθεί τη λειτουργία περνάει από την ίδια διαδρομή που θα περάσει ο Επιτάφιος. Προπορεύεται η εικόνα της Βαϊοφόρου και της Παναγίας από το ναό και έπονται οι άλλες εικόνες, τα λάβαρα και εκκλησιαστικά σύμβολα. Οι πιστοί κρατούν τα βάγια με τα οποία συγχαίρουν το Χριστό για τη θριαμβευτική είσοδο στα Ιεροσόλυμα. Τα βάγια που ο καθένας θα μεταφέρει σπίτι του για ευλογία και θα τοποθετήσει στο εικονοστάσι, έχουν γονιμοποιό δύναμη, σύμφωνα με τις λαϊκές αντιλήψεις, αλλά και τη δύναμη να θεραπεύουν αρρώστους και να διώχνουν κάθε κακό.
Παράλληλα με τη λατρευτική περιήγηση του χωριού, οι συμμετέχοντες τραγουδούν το παρακάτω άσμα που σκοπό έχει να επιφέρει τη βροχή και την υγιή καρποφορία της γης:
Βάι, βάι του βαγιού τρώνε ψάρι και κολιό
και την άλλη Κυριακή τρώνε κόκκινο αυγό.
Κύριε βρέξε το έλεος πέψε.
Τη Μεγάλη Εβδομάδα οι παραδοσιακοί Απεραθίτες δεν κάνουν πολλές εργασίες και δουλειές του νοικοκυριού από σεβασμό στα θεία Πάθη. Πραγματοποιούνται ειδικά στο σπίτι, τα απολύτως απαραίτητα (καθάρισμα, μαγείρεμα, βράσιμο αυγών, ζύμωμα).
Το παρακάτω ποιητικό έργο που απήγγειλαν οι παλαιότεροι αποδίδει το νόημα των ημερών της εβδομάδας αυτής.
Μεγάλη Δευτέρα – μεγάλη μαχαίρα
Μεγάλη Τρίτη – ο Χριστός εκρύφτη
Μεγάλη Τετάρτη – ο Χριστός επιάστη
Μεγάλη Πέμπτη – ο Χριστός εδέθη
Μεγάλη Παρασκευή – κλάματα κι αναστεναγμοί
Μεγάλο Σάββατο – αρνί και ρίφι κάτω
Ξημερώνει κι η Λαμπρή με το μυρισμένο αρνί.
Η Μεγάλη Πέμπτη είναι μια μέρα γεμάτη λαογραφικές απαγορεύσεις και δεισιδαιμονίες. Το πρωί στην εκκλησία κοινωνούν και το απόγευμα συμμετέχουν στο θείο δράμα της Σταύρωσης που συνοδεύεται από τα δώδεκα Ευαγγέλια. Είναι η μέρα που όπως σε όλη την Ελλάδα, έτσι και στ” Απεράθου βάφουν τα αυγά. Παλαιότερα έκαναν μόνο τις λεγόμενες αυγοκουλούρες, δηλαδή ψωμιά στα οποία τοποθετούσαν αυγά. «Κουτσούνες» ονομάζονται αυτά που προορίζονται για τα παιδιά και είναι μικρά σε μέγεθος σε σχήμα πλεξίδας και ένα αυγό. Οι παλαιότεροι θυμούνται ότι σε αυτά τα ψωμιά έβαζαν άβαφτα αυγά. Τώρα τα βάφουν όλες οι νοικοκυρές (εκτός αν πενθούν) και οι νεότερες κάνουν και τσουρέκια στα σπίτια (έθιμο ξενόφερτο στη Νάξο με πιθανή καταγωγή από την Κωνσταντινούπολη και Μικρά Ασία).
Σήμερο μαύρισ” ο ουρανός, σήμερα μαύρη μέρα…
Τη Μεγάλη Παρασκευή οι Απεραθίτες λένε ότι «κείτονται και οι κατσαρίδες» θέλοντας να δηλώσουν τον πένθιμο χαρακτήρα της ημέρας. Οι εργασίες και οι οικιακές δουλειές απαγορεύονται γι αυτό και ειδικά τα παλιότερα χρόνια οι νοικοκυρές ούτε μαγείρευαν αλλά έτρωγαν ελιές, ωμά χόρτα όπως κολιές (από τα κολιοπόριχα) με ξύδι – προς ανάμνηση του ποτίσματος του Χριστού – ψωμί, καρύδια, ξερά σύκα κ. ά.
Η Αποκαθήλωση τελείται με μεγάλο δέος και κατόπιν οι γυναίκες στολίζουν τον Επιτάφιο. Παλιότερα χρησιμοποιούσαν αποκλειστικά λουλούδια των αγρών (χαρακτηριστικός είναι ο διάκοσμος με σχοινιά στα οποία περνούν άγριες μαργαρίτες εν είδει γιρλάντας).
Χαρακτηριστικό έθιμο εκδηλωτικό του πένθους είναι η τοποθέτηση μαύρου πέπλου πάνω στην εικόνα της Παναγίας (του κεντρικού ομώνυμου ναού). Αναφέρεται ότι τα παλιότερα χρόνια δεν επιτρεπόταν να γίνει προζύμι στο σπίτι πριν περάσει ο Επιτάφιος, παρά μόνο μετά τη λιτανεία.
Απεραθίτισσα μας απήγγειλε το παρακάτω «μοιρολόι» της Παναγίας:
Σήμερο μαυρισ” ο ουρανός σήμερα μαύρη μέρα
σήμερον έβαλον βουλή οι άνομοι Εβραίοι
οι άνομοι και τα σκυλιά και τρεις καταραμένοι.
Στ” Απεράθου πολύ σημαντικό είναι να καταφέρει κάποιος να κλέψει τα κεριά του Επιταφίου, καθώς
κλεμμένα θεωρούνται πιο θαυματουργά. » Τα πιο παλικάρια σαρταίνανε και τα κλέβγανε» όπως λένε οι ντόπιοι.
Στις πόρτες απ” όπου περνά ο Επιτάφιος οι γυναίκες, που ως μανάδες παίζουν βασικό ρόλο στο έθιμο αυτό της απόδοσης τιμής στο νεκρό γιο της Παναγίας, ανάβουν κεριά και θυμιάματα.
Στο γυρισμό του Επιταφίου στο ναό, οι πιστοί περνούν κάτω από το νεκροστολισμένο Χριστό για ευλογία. Η πομπή σαφώς παραπέμπει στην περιφορά του νεκρού θεού Άδωνη κατά την αρχαιότητα, στη γιορτή «κήποι του Αδώνιδος» και ανήκει στα εθιμολατρευτικά δρώμενα που σχετίζονται με τον κύκλο της ζωής (θάνατος και αναγέννηση της φύσης). Αξιοσημείωτο είναι ότι τα κεριά του Επιταφίου καθώς και τα άνθη που παίρνουν οι πιστοί στα σπίτια τους φυλάγονται στο εικονοστάσι και θεωρούνται πολύ ισχυρά φυλακτά που χρησιμοποιούνται κατά της βασκανίας και άλλων κακών.
Ο θόρυβος… της Ανάστασης
Το Μεγάλο Σάββατο στ” Απεράθου γίνονται οι προετοιμασίες για την Ανάσταση. Στο σπίτι βράζουν κρέας και ετοιμάζουν το τραπέζι, ώστε να είναι έτοιμο μετά την Ανάσταση.
Η μεγαλύτερη γιορτή του Χριστιανισμού γιορτάζεται στο χωριό με ιδιαίτερα θορυβώδη τρόπο. Οι θόρυβοι από την αρχαιότητα θεωρείται ότι διώχνουν τα κακά πνεύματα. Το χαρμόσυνο χτύπημα της καμπάνας, οι φωνές των πιστών και οι κροτίδες, συναποτελούν το ηχητικό πλαίσιο του γιορτινού αυτού εθίμου. Ο ήχος και το φως αποτελούν τα μαγικά μέσα που σφραγίζουν την Αναστάσιμη χαρά.
Το «Χριστός Ανέστη» ψέλνεται από τον παπά στην κεντρική εξωτερική είσοδο του ναου.
Απ” έξω από την είσοδο αυτή, στο πλακόστρωτο, ανάβουν τα κλίματα που συγκεντρώθηκαν εκεί για να ενισχύουν με τη φωτιά τους τον αποτρεπτικό και καθαρτικό ρόλο του θείου φωτός της Ανάστασης.
Ακολουθεί το πανηγυρικό τραπέζι μετά τη θεία λειτουργία και τη θεία κοινωνία. Παλιότερα έτρωγαν βραστό κρέας.
Υπάρχει η λαϊκή αντίληψη ότι δεν τηγανίζουν ποτέ κρέας και γαρδούμπες (τζιτράκια) το βράδυ της Ανάστασης, κάτι που θεωρούμε λογικό καθώς μετά από σαρανταήμερη νηστεία οι τηγανητές τροφές βλάπτουν το στομάχι.
Το τσούγκρισμα των κόκκινων αυγών επισφραγίζει τη γιορτή της Ανάστασης και όπως παρατηρούν οι παλαιότεροι «εβουλώναμε με το αυγό και τελειώναμε με το αυγό» (έτρωγαν αυγό το βράδυ της Τυρινής Κυριακής πριν τη νηστεία και ξανάτρωγαν αυγά μετά το τέλος της Σαρακοστής, το βράδυ της Ανάστασης – σχήμα κύκλου)
Το αυγό που “ανοίγει και κλείνει” την Σαρακοστή
Το βράδυ της Ανάστασης πιστοί φέρνουν μαζί τους κόκκινα αυγά στη λειτουργία. Εκεί τα ευλογούν. Ύστερα, τσουγκρίζοντας και τρώγοντας τα αυγά τελειώνει η νηστεία. Επίσης, το αυγό την Κυριακή πριν την Καθαρά Δευτέρα είναι το τελευταίο μη-νηστίσιμο φαγητό που τρώνε συμβολίζοντας έτσι το «κλείσιμο» του στόματος και την αρχή της νηστείας.
Ανήμερα το Πάσχα
Την Κυριακή του Πάσχα στ” Απεράθου παρασκευάζεται το λεγόμενο «πάτουδο» (αρνί γεμιστό με μυρωδικά χόρτα, σέφκλα, κουτσουνάδες και άλλα άγρια χόρτα, ρύζι και σταφίδες), έθιμο που απαντά σε πολλά χωριά της Νάξου αλλά και σε άλλα νησιά πέρα των Κυκλαδίτικων.
* πληροφορίες έχω συλλέξει από την Μαρία Καλτσά Φιλόλογος – Λαογράφος
Στα χωριά της Νάξου, υπάρχουν μοναδικά πασχαλινά έθιμα που αξίζουν να ανακαλύψετε:
Μερικά από αυτά είναι:
Τα Λαζαράκια της Μονής
Tα παλαιότερα χρόνια οι νοικοκυρές ζύμωναν και έψηναν το ψωμί της εβδομάδας κάθε Σάββατο. Το Σάββατο του Λαζάρου συνήθιζαν μαζί με τα άλλα ψωμιά να παρασκευάζουν και ψωμιά σε σχήμα ανθρώπου η στενόμακρες φραντζόλες όπου μέσα είχαν σταφίδες και καρύδια και από πάνω ολόκληρα καρύδια. Αυτά τα ψωμιά τα ονόμαζαν Λαζαράκια η πούλους και τα τα φιλούσαν να τα καταναλώσουν την Μεγάλη Παρασκευή, ημέρα αυστηρής νηστείας. Την ημέρα αυτή (Μεγάλη Παρασκευή) στην Παναγία Δροσιάνη, βυζαντινή, πρώτο χριστιανική εκκλησία, κάτω από το χωριό Μονή, εφαρμόζεται ένα έθιμο που θεωρείται ότι ξεκίνησε από την εποχή του Μεγάλου Κωνσταντίνου. Λέγεται ότι οι καλόγριες της Μονής ζύμωναν πούλους και τα μοιράζουν στους πιστούς την συγκεκριμένη μέρα. Το έθιμο αυτό διατηρείται μέχρι τις μέρες μας, όπου ο φούρνος του χωρίου Μονή, παρασκευάζει αρτίδια με ξηρούς καρπούς και το μεσημέρι της Μεγάλης Παρασκευή στην Παναγία Δροσιανή ευλογούνται και μετά την Ιερή Αποκαθήλωση μοιράζονται στους προσκυνητές με ρακή.
τα Φωτισμένα Καλάμια στις Εγγαρές την Μεγάλη Παρασκευή
Τη Μεγάλη Παρασκευή, στο χωριό των Εγγαρών, η πομπή του Επιταφίου περνάει από σημεία του χωριού οπού οι νέοι έχουν συγκεντρώσει καλάμια τα οποία τα ανάβουν δημιουργώντας μια ξεχωριστή εικόνα και αισθηση.
Μπαφαλούκου Μαρία, Χοροδιδάσκαλος στο Δήμο Λυκόβρυσης – Πεύκης
💪 SPEAK FREELY ΕΚΦΡΑΣΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΑ ΓΙΑ ΟΤΙ ΣΕ ΑΠΑΣΧΟΛΕΙ ΓΥΡΩ ΣΟΥ💪
Μπορείτε να εκφράζεστε καθημερινά μαζί μας & μέσα από τα Social Media Speak Freely:
👍Στο Facebook:
https://www.facebook.com/speakfreely2019
👍 Στο instagram:
https://www.instagram.com/speakfreelygr/
👍 Στο email: