Πρωτοχρονιά
Την τελευταία μέρα του έτους, οι Ναξιώτες πίστευαν ότι πρέπει να έχουν ξεπληρώσει όλα τα χρέη που τυχόν όφειλαν, προκειμένου να μη χρωστούν όλο το χρόνο.
Στα νεότερα χρόνια το ποδαρικό της Πρωτοχρονιάς είχε ιδιαίτερη σημασία, γι’ αυτό και όλα τα σπίτια ήταν κλειστά και αποφεύγονταν οι επισκέψεις.
Σε κάποια χωριά, για να αποφύγουν το κακό ποδαρικό, επιστρατεύουν ένα μικρό καλό παιδί, του δίνουν ψωμί και μια οκά κουμάρι, με το οποίο χύνει νερό μέσα και έξω από το σπίτι λέγοντας «μέσα καλό κι όξω κακό».
Έθιμο της ημέρας αυτής είναι και η καληστρίνα, το χρηματικό δώρο που οι νονοί και οι συγγενείς προσέφεραν στα βαφτιστήρια και ανίψια τους αντίστοιχα.
Οι Κυκλαδίτες θεωρούν καλό οιωνό να φυσάει βοριάς την Πρωτοχρονιά, αλλά και να έρθει στην αυλή τους περιστέρι. Αν όμως πετάξει πάνω από το σπιτικό τους κοράκι τούς βάζει σε σκέψεις μελαγχολικές, ότι τάχα τούς περιμένουν συμφορές.
Στην Απείρανθο, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς φτιάχνεται η κουκουλομαεριά, δηλαδή διάφοροι καρποί (άσπρα φασόλια, σιτάρι και καλαμπόκι) μαγειρεμένοι όλοι μαζί.
Ορεινή Νάξος: Την ημέρα της Πρωτοχρονιάς κατέβαιναν οι βοσκοί και έλεγαν τα κάλαντα με τα τζαμπονοτούμπακα στα καφενεία και τα καταστήματα. Τα παιδιά πήγαιναν σε σπίτια για να κάνουν καλό ποδαρικό και για να πάει καλά η χρονιά.
Γλινάδο: Τα Χριστόψωμα των ζώων τοποθετούνταν στο παχνί τους την τελευταία ημέρα του χρόνου. Τα ζώα έγλειφαν το Χριστόψωμο ή έτρωγαν ένα μέρος και το υπόλοιπο το επανέφεραν στην οικία τους.
Το «πάντρεμα» της φωτιάς είναι ένα ακόμη έθιμο των νησιών και σκοπό έχει την ενίσχυση των δεσμών του ζευγαριού.
Στο Γλινάδο της Νάξου, τοποθετούν σταυρωτά δυο ξύλα στη φωτιά, για να είναι το ανδρόγυνο ευτυχισμένο, ακριβώς όπως ζευγαρώνουν τα ξύλα.
Τρίποδες: Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, αργά το βράδυ, όλοι οι νέοι συγκεντρώνονται στην κεντρική πλατεία του χωριού και από εκεί ξεκινούν την περιοδεία τους, τραγουδώντας τα πρωτοχρονιάτικα κάλαντα με τη συνοδεία τσαμπούνας και του τουμπακιού. Οι «καλαντιστάδες», με αφετηρία το σπίτι του παπά, γυρίζουν πόρτα-πόρτα όλα τα σπίτια του χωριού, ενώ οι χωριανοί τούς κερνάνε ρακή και πριν την αποχώρησή τους ρίχνουν χρήματα μέσα στο ειδικό αυτοσχέδιο κουτί.
Ανήμερα της Πρωτοχρονιάς, οι “καλαντιστάδες” με τα χρήματα που έχουν συγκεντρώσει από το βράδυ, οργανώνουν τρικούβερτο γλέντι στην πλατεία του χωριού, στο οποίο συμμετέχουν όλοι οι κάτοικοι. Οι νοικοκυρές φέρνουν μεζέδες, που έχουν ετοιμάσει νωρίτερα για το σκοπό αυτό, κρασί και ρακή.
Των Φώτων
Των Φώτων βαπτίζονται τα νερά. Ο παπάς γυρνά στα σπίτια και αγιάζει. Τότε, φεύγουν οι Καλικάντζαροι, που όλο το χρόνο βασανίζουν τις νοικοκυρές και τους μυλωνάδες.
Με τον αγιασμό που παίρνουν από την εκκλησία, οι χωρικοί αγιάζουν τα χωράφια τους. Στα χωριά του λεκανοπεδίου αγιάζουν τα νερά στα πηγάδια και τις βρύσες και με τον αγιασμό αυτό ραντίζουν κτήματα, δέντρα και ζώα για την καλή σοδειά. Τα παιδιά λένε τα κάλαντα, τα οποία ποικίλλουν ανά χωριό, όπως στην Κωμιακή που αναφέρονται και στη δημιουργία του κόσμου.
Κατά τα Θεοφάνεια, ο παπάς του χωριού, αφού έκανε τον αγιασμό στην εκκλησία, γύριζε όλο το χωριό αγιάζοντας τα πηγάδια, έτσι ώστε να μπορούν να πίνουν καθαρό νερό καθ’ όλη τη διάρκεια του έτους. Τα μεσάνυχτα των Θεοφανείων, οι κοπέλες στο Γλινάδο παρατηρούσαν τον ουρανό και λέγοντας κάποια λόγια, μπορούσαν να καταλάβουν αν θα έπαιρναν τα παλικάρια που ήθελαν. Πίστευαν ότι οι ουρανοί εκείνη τη νύχτα ήταν ανοιχτοί και ο Θεός μπορούσε να τις ακούσει και να τους δώσει χάρη…
Μπαφαλούκου Μαρία, Χοροδιδάσκαλος στο Δήμο Λυκόβρυσης – Πεύκης
Βίκυ Ντούλια, Ηθοποιός -Δημοσιογράφος
Ακολουθήστε την σελίδα μας στο Facebook:
https://www.facebook.com/VickyNtoulia/